Het Sociaal Strafwetboek: inbreuken welzijn op het werk en sancties

Wettelijk kader

Het Sociaal Strafwetboek werd ingevoerd door de wet van 6 juni 2010 (BS van 1 juli 2010) en bestaat uit twee boeken:

• boek 1 De preventie, de vaststelling en de vervolging van de inbreuken en hun bestraffing in het algemeen (art. 1 - 116)
• boek 2 De inbreuken en hun bestraffing in het bijzonder (art. 117 - 239)

Inbreuken op het sociaal strafrecht

Boek 1 definieert de actoren in de strijd tegen de sociale fraude, illegale arbeid en sociale dumping, het interventiekader en de bevoegdheden van de sociaal inspecteurs, en de algemene regels inzake strafrechtelijke en administratieve vervolging.
Boek 2 bevat alle inbreuken van sociaal strafrecht en de sancties die eraan verbonden zijn. De inbreuken zijn gerangschikt volgens het beschermd belang, Zo zijn bijvoorbeeld de meeste inbreuken die te maken hebben met welzijn op het werk ondergebracht in het hoofdstuk over de "Inbreuken tegen de persoon van de werknemer" (Boek 2, hoofdstuk 1).

Sanctieniveaus

Sancties tegen werkgevers die hun sociaalrechtelijke verplichtingen niet nakomen, variëren van niveau 1 (laagste) tot niveau 4 (hoogste):

• niveau 1: lichte inbreuken (bv. niet vervullen van bepaalde formaliteiten of bepaalde bekendmakingen niet doen)
• niveau 2: inbreuken van gemiddelde zwaarte (bv. inbreuken op de regels die het privéleven van werknemers beschermen)
• niveau 3: zware inbreuken (bv. niet naleven van een exploitatieverbod, inbreuken inzake veiligheid en gezondheid, inbreuken op de reglementering inzake deeltijdse arbeid)
• niveau 4: zware inbreuken die tot een gevangenisstraf kunnen leiden (bv. schendingen van de regels inzake veiligheid en gezondheid op het werk die gezondheidsschade of een arbeidsongeval hebben veroorzaakt, kinderarbeid, schendingen van de gezondheid en de veiligheid van jeugdige werknemers, belemmering van het toezicht, valsheid en gebruik van valse stukken in het sociaal strafrecht)

Welke sancties?

De straffen variëren van administratieve geldboetes en strafrechtelijke geldboetes  tot gevangenisstraffen.

Administratieve geldboetes

Administratieve geldboetes zijn voorzien voor inbreuken van niveau 1. Voor inbreuken van niveau 2, 3 en 4 kunnen administratieve geldboetes enkel opgelegd worden als de arbeidsauditeur beslist heeft om niet strafrechtelijk te vervolgen. Een administratieve geldboete en een strafrechtelijke geldboete kunnen dus nooit samen worden opgelegd voor dezelfde inbreuk. De administratieve geldboetes worden opgelegd door de Directie van de administratieve geldboeten van de FOD Werkgelegenheid.

Strafrechtelijke geldboetes

Voor inbreuken van niveau 2, 3 of 4 kan een strafrechtelijke geldboete worden opgelegd op basis van een proces-verbaal aan de persoon die de inbreuk heeft begaan. Het kan daarbij gaan om de werkgever, de aangestelde of de lasthebber van de werkgever. De werkgever is echter burgerlijk aansprakelijk voor de betaling van de strafrechtelijke boete die wordt opgelegd aan een van zijn aangestelden of lasthebbers (art. 104 van het Sociaal Strafwetboek).

Bedragen van de geldboetes

Het boetebedrag dat vermeld wordt in het Sociaal Strafwetboek, moet steeds vermenigvuldigd worden met de opdeciemen (= vermenigvuldigingscoëfficiënt van 8  sinds 1 januari 2017) en eventueel met het aantal betrokken werknemers. De vermenigvuldiging met het aantal werknemers wordt slechts uitgevoerd tot een bepaald plafond (momenteel maximum 100).

Gevangenisstraf

Een gevangenisstraf van zes maanden tot drie jaar is voorzien voor inbreuken van niveau 4 (de zwaarste inbreuken). De correctionele rechtbank kan een gevangenisstraf uitspreken en ook veroordelen tot een strafrechtelijke geldboete.

Verzachtende omstandigheden en herhaling

Als er verzachtende omstandigheden zijn, kan de strafrechtelijke geldboete of gevangenisstraf worden verminderd. In geval van herhaling geldt er een bijzondere regeling die afwijkt van die van het Strafwetboek. In de drie jaar die volgen op een veroordeling voor een inbreuk bestraft door het Sociaal Strafwetboek, kan de correctionele rechtbank de strafrechtelijke geldboete verhogen tot het dubbel van het maximum.

Bijzondere straffen

Het Sociaal Strafwetboek bepaalt dat de rechter in sommige gevallen bijzondere straffen kan toepassen (bv. uitbatingsverbod, sluiting van de onderneming) naast de strafrechtelijke boete of gevangenisstraf. Die straffen worden voorbehouden aan de meest ernstige inbreuken (niveau 3 of 4). Het gaat bijvoorbeeld over de inbreuken inzake veiligheid en gezondheid op het werk die gezondheidsproblemen of een arbeidsongeval hebben veroorzaakt.

Wie legt de sancties op?

Als de inspectie tijdens een controle een inbreuk vaststelt die vermeld staat in het Sociaal Strafwetboek, kan ze een waarschuwing geven (eventueel met een termijn om zich in regel te stellen) of een proces-verbaal opstellen over de vastgestelde overtreding (zie tabel). Het arbeidsauditoraat beslist of de zaak voor de strafrechter wordt gebracht (strafrechtelijke boete/gevangenisstraf) of wordt doorgestuurd naar de bevoegde administratie voor een administratieve geldboete. De arbeidsinspectie heeft niet de bevoegdheid om bedrijven sancties op te leggen.

Inbreuken inzake welzijn op het werk

De meeste inbreuken op de welzijnswetgeving worden bestraft met sancties van niveau 3, maar als het ernstiger is (bv. in het geval van een arbeidsongeval), worden sancties van niveau 4 opgelegd. Rekening houdend met de opdeciemen variëren de boetes van niveau 3 van € 1.600 tot € 16.000, en die van niveau 4 van € 4.800 tot € 56.000.

Tabel Overzicht van de sancties (juni 2024)

* bedrag van de boetes na toepassing van de opdeciemen