Voortschrijdend inzicht
De schrapping van schouderaandoeningen door mechanische trillingen uit de lijst van beroepsziekten gebeurde door het koninklijk besluit van 13 november 2023 (BS 21 november 2023). Het verslag aan de koning bij het besluit vermeldt het ontbreken van wetenschappelijk bewijs als reden voor de schrapping. De Wetenschappelijke Raad van het Federaal agentschap voor beroepsrisico’s (Fedris) bracht daarover een advies uit gebaseerd op een uitgebreide analyse van wetenschappelijke studies. Het advies werd bekrachtigd op 26 mei 2020. Jammer genoeg is de inhoud ervan niet publiek toegankelijk via de website van Fedris. De schrapping betekent niet dat aandoeningen aan de bovenste ledematen door trillingen niet meer erkend worden als beroepsziekte. Twee codes verwijzen nog steeds naar dergelijke aandoeningen:
- 1.605.01: Been- en gewrichtsaandoeningen van de polsen en de ellebogen veroorzaakt door mechanische trillingen
- 1.605.02: Angioneurotische aandoeningen van de bovenste ledematen veroorzaakt door mechanische trillingen
Lijstsysteem
Voor aandoeningen die op de lijst met beroepsziekten voorkomen, volstaat het dat het slachtoffer de diagnose van de aandoening en de blootstelling aan het risico (uitoefening van het beroep) kan aantonen. Het oorzakelijk verband tussen beide hoeft niet bewezen te worden. Dat in tegenstelling tot het open systeem. De Belgische lijst met beroepsziekten wordt geregeld aangepast. Doorgaans gaat het om het toevoegen van aandoeningen. Zo werd begin 2024 huidkanker door blootstelling aan de zon voor bepaalde beroepsgroepen toegevoegd en in augustus 2022 drie eerder zeldzame ziekten: ovariumkanker door asbestblootstelling, uveaal melanoom door optische straling van laswerkzaamheden en systemische sclerose veroorzaakt door stof dat kristallijne silica bevat.
Toch zijn in het verleden al vaker ziekten geschrapt. Voor de slachtoffers die reeds een vergoeding ontvangen op basis van zo’n geschrapte ziekte, kan dat leiden tot rechtsonzekerheid, ook al bevat de wetgeving bepalingen om dat op te vangen.
Naast de Belgische lijst is er ook een Europese lijst van beroepsziekten. Die lijst heeft geen strikt wettelijke waarde, aangezien de schadeloosstelling van slachtoffers van beroepsziekten een nationale bevoegdheid is. Het doel van de lijst is om te streven naar meer gelijkvormigheid tussen de lidstaten. Op de Europese lijst worden schouderaandoeningen door mechanische trillingen niet vermeld. Code 505.01 omvat enkel ‘osteoarticulaire aandoeningen van de handen en polsen ten gevolge van mechanische trillingen’. Het document Information notices on occupational diseases: a guide to diagnosis, dat bijkomende uitleg geeft bij de Europese lijst van beroepsziekten, bevat informatie voor de diagnose van die aandoeningen.
Hand-armvibratiesyndroom
Langdurige blootstelling aan trillend, motorisch aangedreven gereedschap kan leiden tot gezondheidsklachten. Voorbeelden van dergelijk gereedschap zijn: boormachines, kettingzagen, persluchtgereedschap, schuurmachines, pneumatische hamers, nietpistolen, sloophamers, breekhamers, trilstampers, slijpmachines en polijstgereedschap. De bloedvaten en zenuwen van de armen, handen en vingers kunnen beschadigd geraken en leiden tot gevolgen zoals:
- zenuwstoornissen: tintelingen, verlies van tast-, pijn-, temperatuur- en vibratiegevoel en verminderde handvaardigheid;
- vaatstoornissen: episodische en langdurige spasmen (krampen) van de kleine bloedvaatjes in de vingers kunnen leiden tot het fenomeen van Raynaud (dode en/of witte vingers);
- bot- en gewrichtsaandoeningen: beperking van de bewegingen en pijn in de gewrichten van handen en armen.
Het samenspel van de beschadigingen van bloedvaten, zenuwen, botten, spieren of gewrichten vormt het hand-armvibratiesyndroom (HAVS). Taakaspecten zoals grote vereiste grijpkracht en werken in koude en/of vochtige omstandigheden, vergroten de risico’s. Ook individuele factoren zoals roken (versterkt de vaatvernauwing) heeft een negatieve impact. De aandoeningen worden vooral vastgesteld aan de vingers, handen en polsen. De laatste twee decennia zijn er geen wetenschappelijke publicaties terug te vinden die aantasting van de schouders rapporteren.
Na het stopzetten van de blootstelling aan de trillingen, verdwijnen de klachten meestal traag en in wisselende mate. Zenuwschade kent een typisch traag herstel.
Beoordeling van de blootstelling
De frequentie en het frequentiespectrum, de grootte, de piekwaarde en de richting van de trillingen zijn allemaal van belang bij het beoordelen van de beroepsblootstelling aan hand-armtrillingen. Daarnaast moet ook rekening gehouden worden met de blootstellingsduur en het blootstellingspatroon (bv. continu of met tussenpozen), het materiaal dat bewerkt wordt, het design en type gereedschap (bv. trillend, kloppend of draaiend). In de Codex welzijn op het werk (boek V, titel 3 Trillingen) zijn bovendien actie- en grenswaarden vastgelegd. Voor hand-armtrillingen is de actiewaarde 2,5 m/s2 (referentieperiode acht uur). Bij het overschrijden van die waarde zijn preventiemaatregelen noodzakelijk. De grenswaarde (5m/s²) mag niet overschreden worden. Voorbeelden van maatregelen zijn: kiezen voor alternatieve werkmethoden, gebruiken van trillingsarm gereedschap, goed onderhouden van gereedschap en taakvariatie. Het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals trillingsabsorberende handschoenen, is minder effectief.
Bronnen
- Heaver C, Goonetilleke KS, Ferguson H, Shiralkar S. Hand-arm vibration syndrome: a common occupational hazard in industrialized countries. J Hand Surgery 2011; 36E (5): 354-363.
- House RA. Hand-arm vibration syndrome. The Workplace Safety and Insurance Appeals Tribunal: Ontario, Canada, 2018.
- Xu XS, Dong RG, Welcome DE, Warren C, McDowell TW, Wu JZ. Vibrations transmitted from human hands to upper arm, shoulder, neck and head. Int J Ind Ergon 2017; 62: 1-12.
- Tekavec, E., Nilsson, T., Riddar, J., Axmon, A., & Nordander, C. Concordance between the Stockholm Workshop Scale and the International Consensus Criteria for grading the severity of neurosensory manifestations in hand-arm vibration syndrome in a Swedish clinical setting. Occupational and Environmental Medicine, 2023; 80(7), 418-424.
