Wat is cannabis?
Cannabis is afkomstig van een plant, Indische hennep. Het belangrijkste werkzame bestanddeel is tetrahydrocannabinol (THC), een psychoactieve stof waarvan de concentratie varieert afhankelijk van de gebruikte hennepvariëteit en de bereidingswijze. De stof bevindt zich in de hars van de plant.
Wat zegt de wet?
Cannabis wordt door de wet beschouwd als een verdovend middel. Volgens de wet van 3 mei 2003 tot wijziging van de wet van 24 februari 1921 betreffende het verhandelen van gifstoffen, slaapmiddelen en verdovende middelen, psychotrope stoffen, ontsmettingsstoffen en antiseptica is de vervaardiging, de verkoop, de aankoop of het bezit ervan een overtreding die strafrechtelijk vervolgd kan worden. Bij vaststelling door de politie wordt een verslag opgesteld en doorgegeven aan het parket voor gerechtelijke vervolging. Een omzendbrief uit 2005 adviseert de parketten echter om de laagste prioriteit te geven aan de vervolging van volwassenen bij bezit van een kleine hoeveelheid cannabis (tot 3 gram) voor persoonlijk gebruik. De politie maakt in dat geval een vereenvoudigd proces-verbaal op, waardoor het risico op vervolging sterk vermindert. De afwijking is alleen geldig als het gebruik niet gepaard gaat met openbare overlast of problematisch gebruik. De gevonden cannabis wordt wel verplicht in beslag genomen.
Wat met ‘legale’ cannabis?
In de context van legale cannabis duikt al snel de term cannabidiol (CBD) op. CBD is een bestanddeel van de cannabisplant, maar veroorzaakt geen psychoactieve effecten of ‘high’ als het alleen gebruikt wordt, zonder tetrahydrocannabinol (THC). CBD op zich is niet verslavend, maar heeft wel een kalmerende invloed en kan ook tot slaperigheid leiden. De verkoop van CBD-producten zonder THC (wettelijke grenswaarde 0,2%) is dus in principe toegelaten. In de praktijk blijkt echter dat de etikettering op de verkochte producten niet altijd even betrouwbaar is en dat er soms meer dan de toegelaten hoeveelheid THC in de producten zit.
Cannabisgebruik bij werknemers
Een bevraging uit 2016 bij meer dan 5.700 Belgische werknemers peilde naar het gebruik van alcohol en drugs waaronder cannabis (Lambrechts et al, 2019). 7,4% van de bevraagde werknemers gaf aan het afgelopen jaar minstens een keer cannabis gebruikt te hebben. Cannabis wordt, net zoals andere illegale drugs, significant meer gebruikt door mannelijke werknemers jonger dan 35 jaar en door alleenstaanden. 15,2% van de werknemers die het afgelopen jaar cannabis of andere illegale drugs hadden gebruikt, ervaarde daar negatieve effecten van op het werk.
Het percentage cannabisgebruikers onder de werknemers komt ongeveer overeen met dat bij de algemene bevolking: in de nationale gezondheidsenquête van 2018 gaf 7% van de 15- tot 64-jarigen aan dat hij of zij het afgelopen jaar cannabis gebruikt had. Tussen 2013 en 2018 was het cannabisgebruik significant gestegen (van 5 naar 7%) wat er op lijkt te wijzen dat het cannabisgebruik in stijgende lijn gaat, vooral in stedelijke gebieden. Illegaal druggebruik komt vaker voor bij jongeren van 15 tot 24 jaar en bij mannen (15 tot 34 jaar) uit alle lagen van de bevolking.
Cao nr. 100: verplichtingen van de ondernemingen
Privéondernemingen zijn op basis van de collectieve arbeidsovereenkomst (cao) nr. 100 verplicht om een preventief alcohol- en drugbeleid uit te werken en te integreren in het arbeidsreglement. Het alcohol- en drugbeleid moet onder meer betrekking hebben op de informatie en de opleiding van de werknemers, op de maatregelen die de werkgever zo nodig kan nemen, en op de verplichtingen van de hiërarchische lijn, de werknemers en de preventieadviseurs.
Mag je je werknemers testen op cannabisgebruik?
Een werkgever kan tests voorzien als onderdeel van het cannabisbeleid, maar daarvoor gelden strikte voorwaarden. Medische testen zijn enkel toegelaten in het kader van het gezondheidstoezicht.
Lees meer over alcohol- en drugtesten op het werk |
Verslaving
Verslaving wordt gekenmerkt door afhankelijkheid: je kan je niet beheersen om een bepaald gedrag te vertonen (bv. drugs gebruiken) en zet het gedrag verder ondanks de negatieve gevolgen. Volgens deskundigen hebben de meeste cannabisgebruikers geen afhankelijkheidsprobleem, maar kan het wel optreden bij personen die regelmatig en intensief gebruiken. Afhankelijkheid van cannabis uit zich doorgaans in een intens verlangen naar de drug om zich bijvoorbeeld beter te voelen, te kunnen ontspannen of te kunnen slapen.
Beïnvloedende factoren
Het ontwikkelen van een verslaving hangt af van biologische (bv. erfelijkheid, voeding), psychologische (bv. perfectionisme, onzekerheid) en sociale (bv. conflicten, sociaal netwerk) factoren. Moeilijkheden op het werk, zoals onrealistische doelen, te veel verantwoordelijkheid en werkconflicten, behoren tot de sociale factoren. Deze werkgerelateerde problemen kunnen stress veroorzaken, wat mensen kan aanzetten tot het gebruik van psychoactieve stoffen. Werkonzekerheid (bv. bedrijfssluiting of herstructurering) of een gebrek aan sociale ondersteuning kunnen eveneens een verslaving in de hand werken.
Criteria voor afhankelijkheid
De vijfde editie van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5-TR, 2022) specifieert 11 criteria voor het vaststellen van een verslaving (substance use disorder of ‘stoornis in het gebruik van een middel’): - het middel in grotere hoeveelheden of langer gebruiken dan de bedoeling was
- willen minderen of stoppen met het gebruik van het middel, maar er niet in slagen
- veel tijd besteden aan het verkrijgen of gebruiken van het middel en aan het herstellen van het effect van het gebruik ervan
- hunkeren (cravings) en drang om het middel te gebruiken
- niet nakomen van belangrijke verplichtingen (thuis, op het werk of op school) door het middelengebruik
- blijven gebruiken, ook al veroorzaakt het problemen in relaties
- niet deelnemen aan belangrijke sociale, professionele of vrijetijdsactiviteiten door het middelengebruik
- steeds opnieuw middelen gebruiken, zelfs als je daardoor in gevaar komt
- blijven gebruiken, zelfs als je weet dat het gezondheidsproblemen veroorzaakt of verergert
- meer van de stof nodig hebben om het gewenste effect te krijgen (tolerantie)
- ontwenningsverschijnselen krijgen, die je kan verlichten door meer van het middel te gebruiken
|
Variabele effecten
De effecten van cannabis hangen af van de dosering van de werkzame stoffen in het product, de gebruikswijze, de fysieke conditie van de gebruiker, zijn gemoedstoestand, zijn verwachtingen en zijn persoonlijkheid, de (positieve of negatieve) omgeving waarin de cannabis wordt gebruikt, de frequentie en de gebruikspatronen van de gebruiker en eventuele combinaties met andere psychoactieve stoffen.
Effecten van cannabis
- staat van bedwelming (verminderde waakzaamheid, verzwakte concentratie, opwinding)
- tijdelijk geheugenverlies
- stemmingswisselingen (bv. prikkelbaarheid, euforie)
- waarnemingsstoornissen (bv. gezichtsvermogen, gehoor)
- hallucinaties van visuele, auditieve en lichamelijke aard
- bewegingsstoornissen, duizeligheid, spierontspanning, soms slaperigheid
- droge mond, rood oogwit
- hypoglykemie (lage bloedsuikerspiegel) en hongergevoel
- bewezen carcinogene effecten (bovenste luchtwegen, ademhalings- en spijsverteringsapparaat)
- verandering in hartritme en bloeddruk
- psychische problemen (bv. paranoia, angstgevoelens, schizofrenie)
- afstandelijkheid of isolement (sociale isolatie)
Risico’s op het werk
Cannabisgebruik gaat niet enkel gepaard met gezondheidsrisico’s, maar ook met veiligheidsrisico’s. De aantasting van de waakzaamheid, de verandering van de inschatting van risico’s en/of een verhoogde neiging tot het nemen van risico’s kunnen aanleiding geven tot arbeidsongevallen.
Dat geldt vooral voor functies die een bijzondere waakzaamheid, handigheid, concentratie of het nemen van snelle beslissingen vereisen, zoals het besturen van machines of voertuigen, werken op hoogte, gebruik van apparatuur of gereedschap en procescontrole in locaties met hoog risico. Bovendien blijkt uit verschillende studies dat het gebruik van psychoactieve stoffen groter zou zijn of vaker zou voorkomen bij personen op werkposten met extra risico of belasting (o.a. taken met hoog risico (bv. veiligheidsfuncties, transport, locaties met groot industrieel risico), zware of moeilijke taken en werkposten met een grote verantwoordelijkheid).
Preventief cannabisbeleid
De uitwerking van een beleid is niet alleen een wettelijke verplichting, het is ook nodig om de problematiek bespreekbaar te maken, functioneringsproblemen aan te pakken en begeleidingsmaatregelen te voorzien voor werknemers die kampen met een verslaving.
Het vastleggen van preventiemaatregelen voor het risico op cannabisgebruik vergt een collectieve aanpak die past in het algemene preventiebeleid van het bedrijf. Het is daarbij belangrijk om te zorgen voor een groot draagvlak voor de uitgangspunten en de doelstellingen van het beleid. Dat kan je bereiken door de maatregelen vast te leggen in overleg met alle medewerkers.
Aandachtspunten bij de uitwerking van het beleid
Alarmsignalen herkennen
Iedereen moet de situaties kunnen herkennen die een werknemer of zijn omgeving in gevaar brengen na vermoedelijk cannabisgebruik. Bepaalde signalen kunnen erop wijzen dat het niet goed gaat met iemand, zoals absenteïsme, minder goed presteren, isolement, concentratie- of spraakproblemen, minder waakzaamheid of veranderd gedrag. Die signalen of indicatoren verschillen van de ene onderneming tot de andere en kunnen nuttig zijn bij de beoordeling van de impact van de uitgewerkte benadering.
Opleidingen aanbieden
De hiërarchische lijn kan opgeleid worden rond het vroegtijdig opsporen van probleemsituaties bij collega's en het aanpakken ervan aan de hand van constructieve gesprekken. Het kan daarnaast nuttig zijn om opleidingen aan te bieden aan de arbeidsgeneeskundige dienst over het ontwikkelen van een relatie die bijdraagt tot een oplossing van de drugproblemen.
Externe hulp inschakelen
Werknemers die worden geconfronteerd met hun problematisch cannabisgebruik, zullen niet altijd enthousiast reageren als ze uitgenodigd worden voor een gesprek met bijvoorbeeld de vertrouwenspersoon of de arbeidsarts. Daarom moeten werknemers ook in contact kunnen komen met externe bemiddelaars. Het bedrijf kan daarnaast samenwerken met gespecialiseerde diensten voor de organisatie van opleidingen en bewustmakingsacties.
Meer weten
