Artificiële intelligentie?
Kunstmatige of artificiële intelligentie (AI) zijn systemen met ‘intelligent gedrag’ die hun omgeving analyseren en – met een zekere mate van autonomie – acties ondernemen om specifieke doelen te bereiken.
Ze kunnen ofwel enkel op software gebaseerd zijn (bv. spraakassistenten, zoekmachines), ofwel geïntegreerd zijn in mechanische onderdelen/componenten (bv. geavanceerde robots, autonome auto's, drones).
Automatisering
Robotsystemen worden vooral ingezet voor routinetaken in de traditionele productie, bij transport en bij kantoorwerk. Die taken zijn gemakkelijk te automatiseren omdat ze repetitief zijn en een vaste procedure volgen.
Fysieke taken
Het automatiseren van taken kan de fysieke belasting van werknemers verminderen.
Voorbeelden:
- gezondheidssector: hulp bij het tillen van patiënten of bij het afleveren van geneesmiddelen
- productie: tilhulp- en schoonmaakrobots
- bouw: tilhulp- en inspectierobots
- transport en logistiek: autonome voertuigen
Cognitieve taken
Ook cognitieve taken kunnen worden uitgevoerd door AI-systemen.
Voorbeelden:
- Sommige medische apparaten zijn zo nauwkeurig dat menselijke tussenkomst enkel nodig is voor het uitvoeren van moeilijkere cognitieve taken (bv. diagnose, behandeling).
- In het onderwijs kan AI zorgen voor de automatisering van taaltraining en lesvoorbereiding.
- Op het gebied van taal- en tekstverwerking kan AI ingezet worden om inhoud, toespraken of vertalingen te leveren.
- Sociale robots kunnen gebruikt worden bij administratieve en ondersteunende diensten.
Verbetering van welzijn op het werk
AI biedt mogelijkheden om de veiligheid en gezondheid op het werk te verbeteren:
- Dankzij automatisering worden repetitieve, arbeidsintensieve en onveilige taken uitgevoerd door machines. Zo verminderen ze de fysieke en de cognitieve belasting van werknemers.
- Robotica en artificiële intelligentie ondersteunen en vervangen werknemers in gevaarlijke werkomgevingen.
- Foutdetectiesystemen verhogen de veiligheid op de werkplek
- AI-systemen stellen werknemers in staat nieuwe vaardigheden te leren.
- Digitale en prestatiebevorderende technologieën (bv. exoskeletten) kunnen de toegang tot de arbeidsmarkt en de arbeidsomstandigheden verbeteren (bv. voor personen met een handicap).
- Betere monitoring in combinatie met big data maakt snellere en doeltreffendere interventies mogelijk. Het monitoren van verschillende risicofactoren (bv. lawaai, chemische stoffen) in de werkomgeving gebeurt voor 19,2% van de Europese werknemers al door digitale technologieën.
- Werknemers die van thuis uit kunnen werken, ervaren een beter evenwicht tussen werk en privéleven, flexibiliteit en autonomie.
Risico’s op de werkvloer
De invoering van digitale technologieën op het werk brengt echter ook uitdagingen en risico’s voor de veiligheid en gezondheid met zich mee, zoals:
- Voor digitale monitoring, foutdetectie, … zijn er meer camera’s op de werkvloer nodig, waardoor er minder privacy is.
- Er kan onzekerheid ontstaan over organisatorische veranderingen (bv. angst voor jobverlies).
- Verlies van autonomie en intensivering van het werk (bv. druk om een bepaald prestatieniveau te bereiken, algoritmen die taken toewijzen aan werknemers en hun prestaties controleren) zijn mogelijk.
- Virtuele interacties kunnen ertoe leiden dat werknemers zich geïsoleerd voelen en de steun van collega’s verliezen.
- Geautomatiseerde processen waarbij gebruik wordt gemaakt van software en/of gegevens die fouten bevatten, kunnen een negatieve impact hebben op werknemers (bv. onjuiste of oneerlijke beslissingen).
Risico’s beheren
De juiste risicobeoordelingsinstrumenten
Werkgevers zijn verantwoordelijk voor een goede beoordeling en beheersing van de risico’s op het werk. Correcte informatie en opleiding zijn essentieel voor een juiste risicobeoordeling, die aangepast is aan een digitale omgeving.
Een mensgerichte benadering
Een inclusieve human in command-benadering is van cruciaal belang voor de digitale transformatie. AI en digitale technologieën moeten controle en besluitvorming door de mens ondersteunen (maar niet vervangen), net zoals de raadpleging en participatie van werknemers. Het ontwerp, de ontwikkeling en het gebruik van digitale systemen vanuit een human in command-benadering maakt het mogelijk die systemen te gebruiken om werknemers te ondersteunen en tegelijkertijd mensen het toezicht te laten behouden. Dat zorgt ervoor dat menselijke eigenschappen als medeleven, empathie en bezorgdheid niet worden vervangen door computerbesluitvorming.
Werknemersparticipatie
De preventie van de risico’s van digitalisering op het werk moet het resultaat zijn van een goede samenwerking tussen werkgevers, managers en werknemers. Het is belangrijk dat werknemers en hun vertegenwoordigers participeren in de ontwikkeling, de invoering en het gebruik van digitale technologieën en systemen. Ook met veiligheids- en gezondheidskwesties moet in de ontwerpfase rekening worden gehouden.
Bevordering van de digitale geletterdheid
De digitale geletterdheid van werknemers en werkgevers moet worden verbeterd door de ontwikkeling van hun kwalificaties en vaardigheden op het vlak van digitale toepassingen. Dat stelt hen in staat de digitale systemen te begrijpen, en meer inzicht te krijgen in de risico’s en mogelijkheden die de systemen met zich meebrengen. Het helpt ook om weerstand tegen veranderingen te verminderen.
Transparantie en communicatie
Transparantie over de werking van digitale hulpmiddelen en over de belangrijkste voordelen en nadelen ervan is van groot belang.
Om de vertrouwelijkheid van gegevens te waarborgen, adviseert de Europese AI-verordening om gedragscodes op te stellen voor elk systeem dat gevoelige gegevens verwerkt. Als gegevens worden vastgelegd, moeten bedrijven communiceren welk type gegevens door het systeem wordt verwerkt. Sommige bedrijven hebben al ethische audits georganiseerd voor hun AI-toepassingen.
Respecteren van de regelgeving
De Europese AI-verordening vormt een aanvulling op de bestaande wetgeving op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk, zoals de machinerichtlijn.
Casestudies
Het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) heeft 16 casestudies geanalyseerd om de praktische gevolgen van de automatisering van (fysieke en cognitieve) taken voor de veiligheid en de gezondheid op het werk te bestuderen. Uit de analyse blijken zowel de positieve effecten (bv. vermindering van fysieke belasting, verwijdering van werknemers uit gevaarlijke omgevingen) als een toename van de psychosociale risico's (mogelijk te wijten aan een verkeerd gebruik van technologie, gebrek aan vertrouwen, lage acceptatie, automatiseringsvooroordelen, …).
Bron EU-OSHA
