Welzijn op het werk in de dienstenchequesector

Dienstencheques

Particulieren - enkel gezinnen en huishoudens, geen bedrijven en niet voor professionele doeleinden - kunnen van het dienstenchequestelsel gebruikmaken voor de uitvoering van huishoudelijke taken, zoals schoonmaken, strijken, boodschappen doen en wassen. Zij doen een beroep op een erkende onderneming die dan een werknemer uitstuurt voor het uitvoeren van de taken. Die taken worden betaald met dienstencheques. 

Het stelsel werd in 2004 gelanceerd om de ontwikkeling van lokale diensten en jobs te bevorderen, de arbeidsparticipatie van kortgeschoolden op de arbeidsmarkt te vergroten, zwartwerk tegen te gaan en de werk-privébalans voor de gebruikers te verbeteren. Door de zesde staatshervorming werd het systeem in 2014 geregionaliseerd. Het valt nu onder de bevoegdheden van de drie gewesten.
In 2021 telde de Belgische dienstenchequesector bijna 150.000 werknemers. In de sector werken vooral vrouwen die schoonmaakwerk doen. 

Erkenning

Een dienstenchequebedrijf moet erkend zijn om een werknemer ter beschikking te mogen stellen van een gebruiker. Zowel handelsvennootschappen, vzw’s, openbare instellingen (bv. OCMW, gemeente), ondernemingen met een sociaal doel als zelfstandigen kunnen een erkenning aanvragen in het gewest waar ze hun activiteit willen uitvoeren.

Verplichtingen van de erkende onderneming

De erkende onderneming moet de verplichtingen rond het welzijn op het werk respecteren, ook als de werknemer aan het werk is bij een particulier thuis. Zoals in elke andere onderneming of instelling moet het welzijnsbeleid ervoor zorgen dat werknemers veilig en gezond kunnen werken en dat arbeidsongevallen en beroepsziekten zo veel mogelijk worden vermeden. Bij de uitwerking van het beleid is het belangrijk om rekening te houden met de specifieke risico's van de sector die niet alleen te maken hebben met de aard van de taken maar ook door het feit dat de werknemer aan de slag is thuis bij een particulier. Daardoor is bijvoorbeeld moeilijk voor de preventieadviseur om elke werkplek te bezoeken en een geïndividualiseerde risicoanalyse te maken. In die context is grondige en degelijke informatie en opleiding van de werknemer cruciaal. Werknemers moeten zelfstandig werken, vaak zonder toezicht. Op basis van informatie en door hun opleiding moeten ze in staat zijn om zelf de risico's in te schatten en de juiste preventiemaatregelen te nemen. En in geval van twijfel, snel een beroep kunnen doen op hulp. 

Overeenkomst

Voor het begin van de tewerkstelling moet de erkende onderneming een schriftelijke overeenkomst met de particuliere gebruiker sluiten. Het bedrijf kan clausules toevoegen over de veiligheid en het welzijn van de werknemers. Zo kan vastgelegd worden dat een preventieadviseur een huisbezoek zal afleggen of welke taken de werknemer absoluut niet mag uitvoeren, of kan het bedrijf minder schadelijke of alternatieve schoonmaakproducten voorstellen.

Gezondheidstoezicht

Wanneer op basis van de risicoanalyse blijkt dat de werknemer blootgesteld is aan een risico waarvoor het gezondheidstoezicht vereist is, dan is het aan de werkgever om dit te organiseren zoals vastgelegd in titel I.4 van de Codex. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn voor risico's door blootstelling aan chemische agentia of rugbelastend werk.

Hoe een risicoanalyse uitvoeren?

De werkgever moet een risicoanalyse uitvoeren maar aangezien de taken vooral plaatsvinden in de woning van de gebruiker, is zo'n analyse niet eenvoudig. Het opsporen van risico’s kan op verschillende manieren gebeuren, met de nadruk op het uitwisselen van informatie. Zo is het bijvoorbeeld aangewezen om de werknemer te vergezellen bij het eerste bezoek aan de particuliere gebruiker. Dit bezoek is niet alleen een goede gelegenheid om de particulier te sensibiliseren voor de verplichtingen voorzien in de welzijnsreglementering, maar ook om ter plaatse met deze gebruiker de mogelijke risico’s te analyseren en te bespreken.
Verder is het van belang om voortdurend de vinger aan de pols te houden door bijvoorbeeld werknemers geregeld feedback te vragen over de risico’s en gevaren bij de gebruiker. Er kan ook informatie worden uitgewisseld tussen de erkende bedrijven. 

Onderstaande tabel biedt een overzicht van risico's en mogelijke preventiemaatregelen. Ook de OiRA Dienstboden en de OiRA Schoonmaak bieden nuttige ondersteuning voor de uitvoering van een risicoanalyse. 

Tabel Checklist en mogelijke preventiemaatregelen (niet-exhaustief)