Sectorprofiel
Met meer dan een miljoen gebruikers in België (een kwart van de Belgische huishoudens) en 150.000 jobs (of 3,1% van de Belgische werkgelegenheid) heeft de sector van de dienstencheques zich, sinds zijn ontstaan in 2004, ontwikkeld tot een essentiële sector.
De belangrijkste kenmerken van de sector zijn de lage toegangsdrempel (vooral kwetsbare groepen worden er tewerkgesteld: alleenstaande moeders, mensen met een immigratieachtergrond, laaggeschoolden en 50-plussers) en een veranderlijke werkomgeving (werkplek, klanten, producten/materieel, verwachtingen, …).
De meeste werknemers zijn vrouwen. Ze zijn dikwijls laaggeschoold, hebben kinderen (als koppel of als alleenstaande) en zijn van niet-Belgische afkomst. Een groeiend deel van de huishoudhulpen is ouder dan 50 jaar.
De werknemers worden vaak geconfronteerd met een aantal specifieke uitdagingen: communicatieproblemen, lichamelijke aandoeningen (50-plussers), moeilijkheden om werk en privéleven te combineren (alleenstaande vrouwen), ...
Sterke punten
Voor velen is de dienstenchequesector aantrekkelijker dan andere sectoren waarin veel laaggeschoolden tewerkgesteld worden, zoals de horeca, industriële reiniging en verkoop. Wie werkt in de dienstenchequesector, is dikwijls tevreden over zijn/haar job: 89% geeft aan er tevreden of zeer tevreden over te zijn.
De overgrote meerderheid van de werknemers in de sector kiest voor deeltijds werk om hun job en gezinsverplichtingen beter te kunnen combineren, maar ook omdat het zwaar werk is. Daarnaast wordt het werk verricht tijdens de traditionele werkuren (tussen 8 uur ’s morgens en 18 uur ’s avonds en van maandag tot vrijdag), wat voor de werknemers een duidelijk voordeel is ten opzichte van de industriële en kantoorschoonmaak.
De werknemers in de dienstenchequesector ontwikkelen dikwijls een hechte band met hun cliënten. Dat is een van de sterke punten van het beroep: het geeft hun het gevoel nuttig te zijn, mensen te helpen en in de loop der jaren een deel van het gezin te worden.
Uitdagingen
De laatste jaren wordt de dienstenchequesector steeds meer geconfronteerd met uitdagingen op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk (toename van het langdurig ziekteverzuim, moeilijkheden om huishoudelijke hulp te behouden of te vinden, ...).
Het verwachte ‘springplankeffect’ naar een andere job wordt in de realiteit niet bereikt omdat de mogelijkheden voor de werknemers om zich om te scholen beperkt zijn en het voor velen onmogelijk is om te stoppen met werken om een opleiding te volgen. Veel werknemers denken echter dat ze hun job in de dienstenchequesector niet kunnen blijven volhouden: zij zijn van mening dat ze niet tot hun pensioen kunnen blijven werken omdat het werk zo zwaar is.
Sommige bedrijven proberen dan ook een specifiek plan voor hun oudere werknemers in te voeren, maar de oplossingen die daarin aangereikt worden, zijn moeilijk toe te passen en de mogelijkheden voor verticale evolutie blijven beperkt.
Negatieve punten
Verschillende specifieke kenmerken van de sector kunnen het welzijn op het werk beïnvloeden:
- Fysieke belasting: de helft van de werknemers meldt dat ze zich aan het einde van de werkdag uitgeput voelen en een kwart geeft aan dat ze regelmatig zware voorwerpen (bv. meubilair) moeten tillen of verplaatsen. Mensen die al lang in de sector werken, klagen over rugpijn (68%), artritis en spierpijn (67%) en/of nek- of schouderpijn (62%);
- Gebrek aan variatie in de taken (schoonmaken, strijken);
- Fysieke en mentale flexibiliteit (van de ene klant naar de andere gaan en zich aanpassen aan de eisen van de klant en aan verschillende werkplekken);
- Beperkte pauzes: het werktempo bij de klant wordt door de meeste werknemers als haalbaar ervaren, maar de pauzes tussen de klanten door zijn niet altijd toereikend;
- Eenzaamheid op het werk: 18% van de werknemers voelt zich eenzaam op het werk (weinig contact met collega’s);
- Werkplaats = privéwoning: het waarborgen van een veilige en gezonde werkomgeving is moeilijk en, anders dan in andere sectoren zoals de industriële reiniging, is controle ter plaatse vaak niet haalbaar;
- Uitrusting en producten: deze worden gekocht door klanten die vaak niet op de hoogte zijn van toxische en verboden producten. Dit soort producten kan gevolgen hebben voor de gezondheid van de werknemers;
- Vage grens tussen wat wel en niet mag: werknemers moeten zich voldoende kunnen laten gelden om bepaalde taken te weigeren (bv. babysitten of reparatieklusjes doen), wat voor velen van hen niet vanzelfsprekend is;
- Gebrek aan sociale erkenning: hoewel hun werk vaak door de klanten wordt gewaardeerd, hebben de werknemers het gevoel dat de maatschappij dat niet doet.
Opleiding
Bedrijven spelen een cruciale rol bij de opleiding van en het toezicht op werknemers in de dienstenchequesector. Goede praktijken zijn onder meer huisbezoeken aan klanten, coachingprogramma’s voor werknemers en informatiebrochures over gezondheids- en veiligheidskwesties. Wanneer opleidingen worden georganiseerd, is er een hoog absenteïsme: er is weinig besef van het nut van de opleidingen en de kwaliteit ervan varieert sterk van bedrijf tot bedrijf.
Aanbevelingen
Enkele mogelijke oplossingen om het welzijn op het werk in de sector te verbeteren:
Bepalen van geschikte producten, materieel en pbm
Bij het identificeren van de geschikte producten, het juiste materieel en de persoonlijke beschermingsmiddelen moet men rekening houden met de gezondheid (bv. huidaandoeningen, longproblemen), ergonomie en efficiëntie.
Informeren
De klanten spelen een belangrijke rol in deze sector: zij stellen de werkplek, de gebruikte producten en het materiaal ter beschikking en bepalen de inhoud en de duur van het werk. Men moet hen bewuster maken van wat toegestaan is en wat verboden is, bijvoorbeeld door middel van een brochure waarin wordt verduidelijkt welke taken de werknemer wel en niet mag uitvoeren, wat de regels zijn rond het aantal uren en pauzes, wat de geadviseerde (en verboden) materialen en producten zijn, … Het is ook belangrijk dat de werknemers worden geïnformeerd via een informatiebrochure of een voorlichtingssessie voor degenen die nieuw zijn in de sector.
Coaching en opleiding verbeteren
- Een goede basiskennis verschaffen over schoonmaaktechnieken, producten, materieel en ergonomie, en praktische oefeningen voorzien;
- De opleiding van ervaren werknemers aanpassen (bv. rond ergonomie);
- Het aantal opleidingsmogelijkheden uitbreiden (bv. mentorsystemen, intervisie) en de nadruk leggen op algemene vaardigheden die bijdragen tot de ontwikkeling van de werknemers (bv. EHBO-opleiding, computer- of taalcursussen, communicatiemethoden);
- De kwaliteit van de opleiding waarborgen: bijvoorbeeld eisen dat het bedrijf aantoont dat de opleider over voldoende vaardigheden en kwalificaties beschikt om de opleiding te geven (cv, diploma’s, …).
Toezicht verbeteren
- Controle van de toegewezen taken, de uren en de werkplek: bezoek aan elke nieuwe klant (door coach en werknemer) om elkaar te leren kennen, na te gaan of hun verwachtingen realistisch zijn, te controleren of de werkplek, het materieel en de producten aan de eisen voldoen en hen de regels uit te leggen;
- Begeleiding van nieuwe werknemers door ervaren collega’s en regelmatige controle op de naleving van de voorschriften op de werkplek door een jobcoach;
- Jaarlijkse medische controle om aandoeningen (lichamelijk, mentaal en medisch) op te sporen.
Haalbaarheid verbeteren
- Zorgen voor een haalbaar schema en voldoende rusttijd tussen elke cliënt;
- Zorgen voor meer variatie in de taken: varieer het soort uit te voeren activiteiten (bv. combineren van schoonmaken en strijken) en de functies (bv. coach, mentor).
- Voorzien van de mogelijkheid om met twee te werken: vraag de klanten of meerdere personen mogen samenwerken om het gevoel van eenzaamheid te vermijden, voor afwisseling te zorgen en het werk minder zwaar te maken.
Bron: ‘Well-being at work in the service voucher sector in Belgium’, osha.europa.eu
