Peer review
In juni 2024 kwamen vertegenwoordigers van de Belgische overheid en van negen lidstaten (Finland, Griekenland, Ierland, Letland, Malta, Nederland, Polen, Spanje en Zweden) samen om de aanpak van psychosociale risico's op het werk te bespreken. Vertegenwoordigers van de Europese Commissie, het Europees Agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk (EU-OSHA) en de Europese sociale partners waren ook aanwezig.
De peer review bood de gelegenheid om de verschillende benaderingen die de lidstaten hanteren om psychosociale risico's op het werk te voorkomen, met elkaar te vergelijken.
Wetgevende benaderingen
De Europese wetgeving inzake veiligheid en gezondheid op het werk (in het bijzonder Kaderrichtlijn 89/391/EEG) stelt minimumvereisten vast waaraan alle lidstaten moeten voldoen en die ze in hun nationale wetgeving moeten omzetten. De lidstaten hebben echter de mogelijkheid om meer gedetailleerde specificaties op te stellen voor een aanpak die beter past bij hun nationale context. De gekozen wetgevende benaderingen variëren: ze weerspiegelen verschillende nationale contexten, maar ook het feit dat er verschillende modellen zijn voor de aanpak van psychosociale risico's op het werk.
Specifieke wetgeving
Sommige landen hebben specifieke wetgeving over psychosociale risico's op het werk:
- In België is de definitie van psychosociale risico's op het werk gebaseerd op de vijf factoren die een rol spelen bij het ontstaan van psychosociale risico's op het werk (de vijf A's): werkorganisatie, werkinhoud, werkomstandigheden, arbeidsomstandigheden en interpersoonlijke relaties op het werk. Werkgevers moeten een risicoanalyse uitvoeren en materiële en organisatorische preventieve maatregelen nemen.
- De Zweedse aanpak benadrukt de organisatorische dimensie door preventieve maatregelen op te leggen met betrekking tot de organisatorische en sociale omgeving van de werkplek.
- De Finse wetgeving verwijst naar psychosociale factoren die verband houden met werkdruk (werkinhoud, werkorganisatie en het sociale functioneren van de werkgemeenschap).
- In Nederland voorziet de wetgeving in maatregelen ter voorkoming van psychosociale risico's op de werkplek die verband houden met werkdruk en "onaanvaardbaar gedrag" (agressie, geweld, discriminatie, seksuele intimidatie, enz.)
Niet-specifieke wetgeving
Andere lidstaten verwijzen in hun wetgeving alleen naar psychosociale risico's:
- In Spanje legt de omzetting van Europese richtlijnen werkgevers een algemene verplichting op om de veiligheid en gezondheid van werknemers te garanderen, wat impliciet ook psychosociale risico's omvat.
- In Griekenland gaat de wetgeving enkel over pesten en geestelijke gezondheid op het werk. Andere risico's worden niet als zodanig genoemd.
- In Malta verwijst de wetgeving naar gezondheid en veiligheid in het algemeen, maar worden ook fysiek en psychosociaal welzijn genoemd.
- In Polen spreekt de wetgeving over psychisch geweld op de werkplek. De beoordeling van risico's in verband met "psychosociale omstandigheden" heeft alleen betrekking op werk op afstand.
- In Letland worden psychosociale risico's beschouwd als onderdeel van de "werkomgeving" en "speciale risico's". Er zijn specifieke verplichtingen vastgelegd voor het beoordelen van de risico's in verband met de werkomgeving en de psychische belasting.
- In Ierland is de wetgeving gebaseerd op een niet-bindende aanpak en worden adviezen en goede praktijken beschreven voor het omgaan met psychosociale risico's.
Implementatie
Gevarieerde aanpakken
De lidstaten hebben ook verschillende benaderingen geïmplementeerd voor de preventie van psychosociale risico's op het werk.
In Nederland bijvoorbeeld stelt de wetgeving algemene principes en verplichtingen vast. De richtlijnen en toepassingsprocedures worden per sector bepaald.
De niet-bindende aanpak van Ierland voor de preventie van psychosociale risico's is gebaseerd op advies en goede praktijken. WorkPositiveCI is bijvoorbeeld een gratis online enquête. Het richt zich op verschillende aspecten van de aanpak van psychosociale risico's (eisen, controle, ondersteuning, sociale relaties, verandermanagement en professionele rol). De enquête wordt afgesloten met een rapport dat risicofactoren identificeert en concrete aanbevelingen geeft.
Inspecties
Inspecties hebben zowel een proactieve rol in het voorkomen van psychosociale risico's op het werk als een reactieve rol in het bieden van bescherming (bijv. naar aanleiding van klachten op dit gebied). De balans tussen de preventieve en reactieve aspecten verschilt per lidstaat. In Nederland bijvoorbeeld hanteert de arbeidsinspectie een meer proactieve aanpak, deels vanwege de beperkte capaciteit van de dienst. Deze aanpak is gebaseerd op een analyse van psychosociale risico's, uitgesplitst per sector en gericht op het begrijpen van de onderliggende oorzaken. De sectoren met de hoogste psychosociale risico's worden geïdentificeerd op basis van gegevens bv. uit de Nederlandse Enquête Arbeidsomstandigheden. Vervolgens worden interviews gehouden met de belangrijkste belanghebbenden (beroepsgroepen, gespecialiseerde kennisinstituten, vakbondsonderzoeksteams, enz.) in de betreffende sectoren.
Opleiding van de inspecteurs
De opleiding van de inspecteurs in psychosociale risico's wordt gezien als essentieel voor de effectieve toepassing van wetgeving. Een opleiding over psychosociale risico's op het werk is bijvoorbeeld beschikbaar in Nederland. Ook in Malta kunnen arbeidsinspecteurs gespecialiseerde universitaire cursussen op dit gebied volgen.
Sensibilisatiecampagnes
Verschillende landen die deelnamen aan de bijeenkomst organiseren campagnes over psychosociale risico's op het werk. Griekenland, bijvoorbeeld, heeft een breed scala aan bewustmakingsactiviteiten gericht op KMO-bedrijven, waaronder informatie over wetgeving, online training over psychosociale risico's en het aanbieden van OiRA-hulpmiddelen.
Polen beschouwt bewustmakingscampagnes als een essentiële preventieve maatregel. Het heeft een zeer uitgebreid programma opgezet. Het programma, dat wordt gecoördineerd door de Arbeidsinspectie, biedt werknemers en werkgevers trainingssessies over het voorkomen van stress, burn-out, discriminatie, pesterijen op het werk, enz.
Conclusies
De deelnemers aan de bijeenkomst waren het erover eens dat:
- er specifieke wetgeving over psychosociale risico's moet komen. Dit zorgt onder meer voor politieke betrokkenheid bij het onderwerp, de verduidelijking van de inhoud van het concept psychosociale risico's en legt de verplichtingen van werkgevers op het gebied van psychosociale risico's vast (werkgevers zijn geneigd meer aandacht te besteden aan risico's die specifiek in wetgeving worden behandeld).
- wetgeving moet worden gecombineerd met effectieve implementatie en monitoring (rol van de arbeidsinspectie)
- dialoog met de sociale partners essentieel is, niet alleen om effectieve wetgeving te ontwikkelen, maar ook om de implementatie en handhaving ervan te ondersteunen.
Door samenwerking tussen lidstaten en belanghebbenden kunnen goede praktijken worden uitgewisseld, gemeenschappelijke benaderingen worden ontwikkeld en bewustmakingscampagnes worden gecoördineerd.
Bron/meer info: Peer Review on Legislative and enforcement approaches to address psychosocial risks at work in the Member States 26-27 June 2024, Brussels, Belgium : summary report
