Preventie rendeert

Impact op het economisch potentieel
1 op 10 werknemers krijgt jaarlijks te maken met een arbeidsongeval of een werkgerelateerd gezondheidsprobleem. Dat blijkt uit statistieken gepubliceerd door Eurostat. Dit heeft ontegensprekelijk een effect op het economisch potentieel. Zo wijzen cijfers die samengebracht werden door de Internationale Arbeidsorganisatie uit  dat er een verband bestaat tussen de competitiviteit van een nationale economie en het aantal dodelijke arbeidsongevallen (zie figuur 1). Al deze gevallen van arbeidsongevallen en werkgerelateerde gezondheidsproblemen brengen ook kosten met zich mee die wegen op de maatschappij. Schattingen van deze kosten lopen uiteen maar doorgaans wordt gesteld dat deze tussen de 2,5 en 4 % van het bruto nationaal product (bnp) bedragen.

Figuur 1 – Verband tussen de competitiviteit en het aantal dodelijke arbeidsongevallen

Geen evenwichtige verdeling tussen verschillende partijen
De gevolgen van arbeidsongevallen en werkgerelateerde gezondheidsproblemen en de bijhorende kosten komen terecht bij verschillende partijen. In de eerste plaats bij het slachtoffer zelf dat niet alleen te maken krijgt met lichamelijk lijden maar ook met mogelijk inkomensverlies en persoonlijke problemen (zie tabel 1). Ook andere partijen worden getroffen door de gevolgen van arbeidsongevallen en werkgerelateerde gezondheidsproblemen en dan gaat het met name over de familie, de collega's, het bedrijf en de hele maatschappij. Veel van die gevolgen zijn trouwens moeilijk in te schatten, laat staan dat er een kost op kan geplakt worden.
De kosten zijn bovendien niet evenwichtig verdeeld tussen de verschillende betrokkenen. Studies wijzen erop dat vooral voor de meest ernstige arbeidsongevallen en gezondheidsproblemen, de kosten vanuit het bedrijf worden doorgeschoven naar het slachtoffer en de hele maatschappij. Wie welke kosten draagt, heeft onder meer te maken met het sociale zekerheidsstelsel.
Dat heeft tot gevolg dat het economisch motief voor preventie zijn beperkingen heeft. Enkel de kosten die het bedrijf zelf draagt, kunnen bedrijven aanzetten tot het voeren van een (beter) preventiebeleid. Indien een bedrijf veel kosten naar andere partijen kan verschuiven, met name het slachtoffer zelf en de maatschappij, is het effect van het economisch argument klein.
Indien een berekening van kosten van arbeidsongevallen en werkgerelateerde gezondheidsproblemen wordt gemaakt om in te zetten in een argumentatie voor meer preventie, dan is het steeds belangrijk om aan te geven wie de kosten draagt. En dat geldt evenzeer voor de opbrengst van het investeren in preventie. Indien je niet kan aangeven voor welke beslissingsnemer preventie rendeert, verliest je argumentatie alle kracht.
 

Tabel 1 – Gevolgen van arbeidsongevallen en werkgerelateerde gezondheidsproblemen voor de verschillende betrokkenen

Berekenen is bewustwording
Dat betekent niet dat het berekenen van de kosten van arbeidsongevallen en werkgerelateerde gezondheidsproblemen voor een bedrijf geen zin heeft. Integendeel. Studies wijzen immers uit dat dit een zinvolle oefening is waarbij het bedrijfsmanagement bewust wordt van de financiële impact van slechte arbeidsomstandigheden. Daarbij zijn het niet zozeer de bedragen zelf die tot de verbeelding spreken maar wel de omvang van de problematiek. Namelijk het feit dat kosten worden aangeduid die niet meteen gerelateerd worden aan de gevolgen van arbeidsongevallen en werkgerelateerde gezondheidsproblemen. Het 'vijvermodel' is een interessant model om deze gevolgen zichtbaar te maken. De gevolgen of effecten van een arbeidsongeval of werkgerelateerd gezondheidsprobleem vinden niet altijd op dezelfde plaats of op hetzelfde moment plaats. Bovendien is het causaal verband niet altijd duidelijk. De metafoor van een vallende steen in een vijver illustreert dit fenomeen. Een vallende steen in het water veroorzaakt rimpels in het wateroppervlak. Van de rimpels vlak na en vlakbij de vallende steen, is het duidelijk dat de steen de oorzaak is. Rimpels die je even later opmerkt of die zich voordoen aan de rand van de vijver, breng je misschien niet meer in verband met de vallende steen. Daarom is een goede analyse van de gevolgen van een arbeidsongeval of een werkgerelateerd gezondheidsprobleem noodzakelijk om kosten in kaart te brengen.
 

Kosten berekenen met de Matrix
In de benOSH studie werden in totaal van 401 gevallen (arbeidsongevallen of werkgerelateerde gezondheidsproblemen) de kosten berekend. Een overzicht van de gevallen volgens ernst en volgens sector staat in tabel 2. De keuze van de gevallen naar type, naar sector en naar ernst was gebaseerd op een voorafgaandelijk statistische scoping studie (een studie naar de reikwijdte). De resultaten van de scoping studie vormden de basis voor het contacteren en het selecteren van de gevallen. Alle bedrijven werden telefonisch gecontacteerd en bezocht. De berekeningen van de kosten van arbeidsongevallen of werkgerelateerde gezondheidsproblemen gebeurden aan de hand van de PreventMatrix. De PreventMatrix gebruikt twee indelingen. De eerste indeling is gebaseerd op een concept dat gebruikt wordt in de preventie, m.n. MUOPO. MUOPO staat voor Mens, Uitrusting, Organisatie, Product en Omgeving. Het verwijst naar de elementen van het mens-werk systeem. Deze elementen zijn uitermate geschikt om de effecten van een arbeidsongeval of een werkgerelateerd gezondheidsprobleem in kaart te brengen. MUOPO reikt een kader aan dat helpt om na te denken welke effecten in verband kunnen worden gebracht met het geval. De tweede indeling van de PreventMatrix komt uit de boekhouding. Een boekhouding maakt gebruik van  gestandaardiseerde rekeningen. De Matrix hanteert een aantal van deze uitgavenrekeningen.

Resultaten van de kostenberekeningen
De berekeningen van de verschillende gevallen geven een resultaat van €1.651,54 voor gevallen met een lage ernst, van €4.985,9 voor gevallen met een gemiddelde ernst en van €11.661,69 voor gevallen met een hoge ernst. Dit zijn de kosten die ten laste vallen van het bedrijf zelf. De meeste kosten zijn gerelateerd aan gevolgen die te maken hebben met Mens en Organisatie. Uitrusting, Omgeving en Product zijn verwaarloosbaar. Enkel voor specifieke types van gevallen zoals heftruckongevallen zijn er gevolgen die te maken hebben met deze deelgebieden die kosten met zich meebrengen. Het type van het geval beïnvloedt ook de totale kost van het geval. Val van hoogte bijvoorbeeld laat de hoogste kosten optekenen. De sector waar het geval zich voordoet heeft geen impact op de kosten.
Figuur 2 toont de resultaten van de berekeningen van de kosten van de gevallen met een lage ernst volgens type van het geval.

Figuur 2 – Costs of accidents at work and work-related ill-health based on the case studies according to type, cases with low severity

Bij het interpreteren van de gevonden monetaire kosten is het in ieder geval belangrijk om enerzijds rekening te houden met het feit dat het enkel om de kosten voor het bedrijf gaat en anderzijds dat ook de ernst van het geval een impact heeft. De gevallen met lage ernst omvatten bijvoorbeeld veel gevallen zonder afwezigheid. Vaak worden dergelijke gevallen niet of nauwelijks geregistreerd. Verder bleek het niet altijd mogelijk om afwezigheid, niet-productieve tijd, enz. in voldoende mate te monetiseren. Bedrijven hebben vaak buffers waardoor werkonderbrekingen en uitval tot op zekere hoogte kunnen opgevangen worden. Toch mag er niet ontkend worden dat dergelijke buffers een belangrijke impact hebben op de overhead kosten van een bedrijf. Om kosten verder te beheersen, is het dus zeker van belang om deze buffers zo klein mogelijk te houden. Tot slot worden ook niet alle gevolgen gemonetiseerd. De impact op jobtevredenheid, klanttevredenheid, en dergelijke zijn niet berekend. Daarom kan tot slot gesteld worden dat de gevonden bedragen niet moeten gezien worden als de prijs die betaald wordt per geval. Het is eerder een indicatie. Het nadenken over gevolgen van arbeidsongevallen en werkgerelateerde gezondheidsproblemen en de daarmee samenhangende kosten, is zeker zo belangrijk.

Kosten-batenanalyses
De benOSH studie berekende ook in welke mate het rendeert op te investeren in preventie. Hiervoor werd een kosten-batenanalyse uitgevoerd van 56 projecten. De verdeling van deze projecten volgens sector staat aangegeven in tabel 2. Tijdens de kosten-batenanalyse wordt berekend welke investeringen en terugkerende kosten een set van preventiemaatregelen vergen. Deze worden dan vergeleken met de baten die kunnen gerealiseerd worden. De baten zijn hoofdzakelijk de opbrengsten die kunnen gerealiseerd worden omdat het aantal arbeidsongevallen of werkgerelateerde gezondheidsproblemen zal dalen tengevolge van de preventiemaatregelen. Voor het berekenen van het rendement van de investering worden in een kosten-batenanalyse verscheidene parameters berekend, zoals de profitability index, de benefit-cost ratio, en de net present value (zie kader).
 

Tabel 2 – Overview of the cases (cost-calculations and cost-benefit analysis) according to sector

De resultaten van de kosten-batenanalyses van de preventieprojecten uit de casestudies staan weergegeven in tabel 3. De preventiemaatregelen zijn geclusterd in 6 categorieën: vervanging/vermijding (I), organisatorische maatregelen (II), nieuwe uitrusting/hulpmiddelen  (III), aanpassingen van de werplek (IV), training (V), persoonlijke beschermingsmiddelen (VI). In heel wat van de projecten is een set van maatregelen naar voren geschoven voor de preventie maar in dat geval is het project ondergebracht in de categorie waar de belangrijkste matregel thuis hoort.
De gemiddelde waarden (mediaan) voor de parameters profitability index, benefit-cost ratio en net present value wijzen op de rentabiliteit van de preventieprojecten. De hoogste waarden kunnen teruggevonden worden voor projecten waarbij vervanging/vermijdingsmaatregelen werden ingezet. Projecten met training en persoonlijke beschermingsmiddelen laten lagere waarden noteren. Deze resultaten ondersteunen de stelling dat maatregelen die zich hoger in de preventiehiërarchie situeren niet alleen effectief zijn maar ook kostenefficiënt.

Tabel 3 – Overview of the projects according to type of measure (main measure) – median values

BenOSH is uitgevoerd door Prevent en Kooperationsstelle Hamburg in opdracht van de Europese Commissie, DG Employment unit. De resultaten van het project zijn beschikbaar in een studierapport en een brochure. In de brochure zijn ook 10 uitgebreidere casebeschrijvingen ter beschikking. Het rapport en de brochure kunnen hier gedownload worden.